Sipas shkencës: sa më i zgjuar të jesh, aq më shumë mund të bësh këtë gabim të zakonshëm dhe të kushtueshëm.

Hulumtimet tregojnë se ndonjëherë mund të jesh tepër i zgjuar për të mirën tënde.

Imagjinoni sikur po shfletoni rezyme, duke vendosur se kë të intervistoni. Nëse i keni vendosur dy kandidatët e fundit në grumbullin “po”, ka shumë më shumë të ngjarë të vendosni rezymenë tjetër në grumbullin “jo” – pavarësisht kualifikimeve të atij kandidati.

Ose imagjinoni që  tregtoni fonde “index” ditore dhe kurba është rritur gjatë tri ditëve të fundit. Meqenëse i kuptoni gjërat në mënyrë tipike, vendosni që kurba do të bjerë sot – pavarësisht bazave ekonomike.

Ose, në terma të thjeshtë, ju keni hedhur një monedhë pesë herë dhe çdo herë ajo bie kokë. Meqenëse kjo ndodh rrallë, me siguri rrokullisja tjetër do të jetë pilë – edhe pse, pavarësisht nga numri i rrokullisjeve të kaluara, shanset për të rënë kokë apo pilë janë gjithmonë 50/50.

Tingëllon e njohur? Nëse është kështu, ju (dhe me ju, dua të them edhe “ne”) mund të jeni më të zgjuar se sa mendoni. Një studim i vitit 2012 përcaktoi që vendime si këto janë të lidhura pozitivisht me inteligjencë më të lartë dhe funksione më të mira ekzekutive si kujtesa në punë dhe zgjidhja e konflikteve. 

Pra, po: Ne jemi të zgjuar. Ne e kuptojmë ligjin e numrave të stërmëdhenj. Dhe patjetër që mund të dallojmë modelet. Por kjo nuk do të thotë se kemi të drejtë.

Është e natyrshme të supozojmë se ndodhja e një ngjarje të caktuar, të rastësishme ka më pak të ngjarë të ndodhë pas një vargu të së njëjtës ngjarje. Në fakt, sa më i gjatë të jetë vargu, aq më e lehtë është të supozohet se herën tjetër, vargu do të ndërpritet.

Përfaqësuesi juaj i shitjeve dha pesë perspektivat e fundit? Shanset janë që ajo të mos zbresë në vendin e gjashtë. Skuadra juaj e preferuar fitoi tetë ndeshjet e fundit? Shanset janë që ata nuk do t’a fitojnë të nëntën. Katër të punësuar nga i njëjti rekrutues dolën “super yje”? Shanset janë që kandidati i tij i ardhshëm do të jetë një “bust.”

Kërkimet tregojnë se sa më i zgjuar të jeni, aq më shumë ka të ngjarë të mendoni se mund t’i dalloni modelet. Dhe më pas të besoni se mund të parashikoni se çfarë do të ndodhë herën tjetër.

Edhe kur secila situatë është në të vërtetë e vetme – dhe rezultati është i pavarur nga çdo model.

Si të shmangni “lajthitjen e lojtarit” (Gambler’s Fallacy), (pavarësisht faktit që jeni të zgjuar).

Në psikologjinë sociale, ky paragjykim kognitiv quhet përfaqësim orientues (representativeness heuristic), tendenca për të supozuar se një varg i shkurtër rezultatesh të rastësishme do të jetë i njëjtë me një varg shumë më të gjatë të rezultateve. Në terma jo-shkencorë, quhet “lajthitje e lojtarit”. 

Sido që të jetë, rezultati është të besosh se një kampion i vogël është përfaqësues i një kampioni shumë më të madh rezultatesh – që hedhjet e monedhave përfundimisht barazohen në periudhë afatgjatë, që nëse bien dy koka njëra pas tjetrës do të thotë që rrokullisja tjetër do të jetë pilë.

Përsëri, edhe pse “lajthitje” nënkupton “më pak i zgjuar”, studiuesit përcaktuan se “sa më e lartë aftësia kognitive … aq më e mundshme” që njerëzit të bien pre e “lajthitjes  së kumarit”.

Atëherë, si mund ta shmangni ?

Lexoni >> KETU